Sensasi: ­­Bagaimana Radioterapi Dilakukan, 8 Jenis Pancaran

Pengenalan

Radioterapi boleh dilaksanakan dalam beberapa cara. Rawatan yang disyorkan untuk anda bergantung pada keadaan kanser anda.

Jika radioterapi disyorkan, anda akan dirujuk ke jabatan radioterapi pakar untuk rawatan.

Radiologis di hospital tempatan tempat anda yang mengendalikan mesin radioterapi tersebut akan memaklumkan kepada anda berkenaan rawatan anda dan akan membincangkan kemungkinan kesan sampingan radioterapi terhadap anda dan anda akan diminta menandatangani borang kebenaran untuk mengesahkan anda bersetuju menerima rawatan dan memahami sebarang risiko yang mungkin akan berlaku.

Merancang Rawatan

Rawatan anda akan dirancang dengan teliti untuk memastikan dos tertinggi yang mungkin dihantar kepada tumor (untuk memaksimumkan keberkesanan rawatan) sambil meminimumkan dos kepada tisu sihat di sekeliling.

Pelan rawatan anda bergantung kepada:

1. Di mana kanser berada di dalam badan anda.

2. Jenis dan saiz kanser.

3. Keadaan umum kesihatan anda.

Dalam merancang rawatan anda, doktor, pakar radioterapi atau pakar onkologi klinikal yang merawat anda akan menggunakan semua maklumat yang dikumpulkan semasa diagnosis anda dibuat. Mereka juga mungkin menjalankan beberapa ujian tambahan untuk mengetahui lebih lanjut tentang saiz dan tapak kanser dan mendapatkan pemahaman yang lebih jelas tentang kawasan badan anda yang terlibat untuk dirawat.

Setelah pakar onkologi anda mempunyai semua maklumat yang berkaitan, mereka akan mengira jumlah dos radioterapi yang anda perlukan dan bilangan dos individu yang diperlukan.

Kedudukan

Jika anda menjalani radioterapi luaran, mesin simulator boleh digunakan sebagai sebahagian daripada perancangan rawatan anda. Simulator beroperasi dengan cara yang sama seperti mesin yang digunakan untuk rawatan anda. Ia menggunakan X-ray untuk mengambil gambar supaya radiologis anda tahu cara meletakkan badan anda apabila anda menjalani rawatan.

Kebanyakan pesakit mempunyai imbasan CT untuk membantu pakar onkologi menyasarkan tumor dengan tepat. Selepas imbasan, radiologis mungkin meletakkan tanda dakwat kecil tetapi kekal pada kulit anda untuk memastikan kawasan rawatan disasarkan dengan tepat setiap kali.

Jika anda menjalani radioterapi luaran pada kepala atau leher anda, atau jika sukar untuk anda mengekalkan bahagian badan anda yang sedang menjalani rawatan, acuan plastik akan dibuat untuk anda pakai semasa rawatan. Dalam kes ini, tanda dakwat akan dibuat pada acuan dan bukannya pada kulit anda.

Jangkamasa Rawatan

Radioterapi biasanya diberikan sebagai beberapa rawatan individu yang memberikan dos radiasi yang kecil setiap hari selama beberapa minggu.

Kebanyakan individu mempunyai 5 rawatan seminggu (satu rawatan sehari dari Isnin hingga Jumaat), dan rehat pada hujung minggu. Walau bagaimanapun, dalam sesetengah kes rawatan boleh diberikan lebih daripada sekali sehari atau pada hujung minggu.

Kebiasaannya antara 1 dan 7 minggu

Dos radioterapi individu sering dipanggil “pecahan”. Walau bagaimanapun, istilah “kehadiran” boleh digunakan untuk menunjukkan bilangan lawatan ke hospital yang diperlukan semasa rawatan. Istilah ini kadangkala diutamakan kerana mungkin terdapat beberapa pecahan rawatan semasa satu lawatan ke hospital.

Bilangan pecahan atau kehadiran yang diperlukan bergantung pada jenis kanser yang dirawat dan tujuan rawatan. Jika radioterapi digunakan untuk melegakan simptom, dan bukannya menyembuhkan kanser, lebih sedikit sesi biasanya yang diperlukan.

Radioterapi Pancaran Luaran

Radioterapi pancaran luaran boleh dihantar menggunakan pelbagai teknik.

1. Radioterapi Pancaran Luaran Konvensional

Kebanyakan individu yang menerima radioterapi mempunyai radioterapi luaran yang dihantar oleh sumber radiasi di luar badan.

Radioterapi luaran biasanya dijalankan sebagai prosedur pesakit luar, jadi anda tidak perlu tinggal di hospital semalaman. Walau bagaimanapun, anda mungkin perlu tinggal di hospital jika anda menjalani kemoterapi dalam kombinasi dengan radioterapi (kemoradioterapi), atau jika anda tidak sihat.

Semasa prosedur, anda akan diletakkan di atas meja rawatan dan mesin radioterapi (biasanya mesin dipanggil linear accelerator) mengarahkan sinaran tenaga tinggi ke kawasan yang dirawat.

Anda perlu berdiam diri seboleh mungkin sepanjang rawatan, walaupun anda boleh bernafas secara normal. Prosedur ini hanya mengambil masa beberapa minit setiap hari dan tidak menyakitkan sama sekali.

Semasa anda menjalani rawatan, anda akan ditinggalkan bersendirian di bilik rawatan. Pakar radiografi akan mengendalikan mesin dari luar bilik dan memerhati anda melalui tingkap atau pada televisyen litar tertutup. Jika perlu, anda boleh bercakap dengan juru radiografi semasa prosedur dengan menggunakan interkom.

2. Terapi Sinaran Termodulat Intensiti (Intensity-Modulated Radiation Therapy – IMRT)

Terapi Sinaran Termodulat Intensiti (IMRT) ialah jenis terapi sinaran lanjutan yang digunakan untuk merawat kanser dan tumor bukan kanser. IMRT menggunakan teknologi komputer untuk memanipulasi berbilang pancaran sinaran kecil dengan keamatan yang berbeza-beza agar sesuai dengan bentuk tumor dengan tepat. Keamatan sinaran setiap kali pancaran dikawal, dan bentuk pancaran berubah sepanjang setiap rawatan.

Matlamat IMRT adalah untuk mengagihkan dos sinaran bagi memaksimumkan dos yang dihantar kepada tumor sambil mengelakkan atau meminimumkan pendedahan tisu sihat untuk mengehadkan kesan sampingan rawatan.

3. Terapi Sinaran Berpandukan Imej (Image-Guided Radiation Therapy – IGRT)

Terapi sinaran berpandukan imej (IGRT) menggunakan pelbagai teknik pengimejan lanjutan sepanjang rawatan radioterapi untuk mengenal pasti, menentukan dan memantau tumor anda dengan tepat daripada sebarang perubahan. IGRT membenarkan pakar onkologi anda mengubah suai pancaran rawatan semasa rawatan, bagi meningkatkan peluang rawatan yang lebih berkesan.

4. Radiosurgeri Stereotaktik (Stereotactic Radiosurgery – SRS)

Radiosurgeri stereotaktik (SRS), juga dikenali dengan radiosurgeri Gamma Knife, ialah terapi sinaran yang sangat tepat digunakan untuk merawat tumor dan keabnormalan lain dalam otak.

Peralatan khusus memfokuskan sehingga 200 pancaran sinaran kecil untuk menyampaikan dos yang tinggi ke kawasan rawatan, biasanya dalam satu rawatan dalam satu hari. Semasa prosedur, kepala anda diletakkan dalam bingkai untuk mengekalkannya. Ketepatan SRS mengakibatkan kerosakan minimum pada tisu yang sihat.

5. Terapi Sinaran Badan Stereotaktik (Stereotactic Body Radiation Therapy – SBRT)

Terapi Sinaran Badan Stereotaktik (SBRT) boleh dihantar pada beberapa linear accelerator moden atau dengan mesin Cyber Knife.

Rawatan dengan CyberKnife melibatkan penggunaan linear accelerator kecil yang dipasang pada lengan mudah alih. Ini membolehkan berbilang pancaran sinaran diarahkan ke mana-mana bahagian badan dari mana-mana arah untuk menyampaikan dos sinaran yang tinggi kepada tumor dan, pada masa yang sama, mengehadkan kerosakan pada tisu yang sihat.        

6. Radioterapi Dalaman

Kadangkala sumber sinaran di dalam badan digunakan untuk menyampaikan radioterapi dalaman.

Radioterapi dalaman boleh melibatkan implan radioaktif, minuman atau suntikan. Bergantung pada jenis rawatan yang digunakan, anda mungkin perlu tinggal di hospital untuk tempoh yang singkat. Sinaran yang dipancarkan oleh radioterapi dalaman tidak menyakitkan, walaupun prosedur untuk memasukkan sumber kadangkala boleh menyebabkan ketidakselesaan ringan.

7. Implan Radioaktif

Penggunaan implan radioaktif (dikenali sebagai brachytherapy) biasanya melibatkan pemasukan wayar logam, biji atau tiub berhampiran sel kanser.

Implan ini sering digunakan untuk merawat kawasan badan di mana implan boleh diletakkan di dalam badan tanpa pembedahan. Sebagai contoh, implan radioaktif boleh diletakkan di dalam faraj untuk merawat kanser serviks. Dalam sesetengah kes, pembedahan digunakan untuk meletakkan implan berhampiran sel kanser.

Tempoh masa implan radioaktif ditinggalkan di dalam badan anda bergantung pada jenis dan sifat kanser anda. Ia mungkin beberapa minit atau beberapa hari. Dalam sesetengah kes, implan radioaktif kecil mungkin ditinggalkan di dalam badan secara kekal.

Jika anda mempunyai implan radioaktif, anda mungkin perlu tinggal di hospital selama beberapa hari sehingga sumber radioaktif dikeluarkan. Selepas implan telah dikeluarkan, anda tidak akan memberikan risiko kepada individu lain.

Implan kekal tidak menimbulkan risiko kepada individu lain kerana ia menghasilkan jumlah radiasi yang sangat kecil yang beransur-ansur berkurangan dari semasa ke semasa.

8. Radioterapi Cecair

Radioterapi cecair melibatkan penggunaan cecair radioaktif, biasanya untuk merawat kanser tiroid. Ini boleh diberikan sama ada sebagai minuman, suntikan ke dalam urat, atau suntikan terus ke kawasan yang terjejas oleh kanser.

Selepas menjalani radioterapi cecair, anda mungkin adalah radioaktif yang bergerak selama beberapa hari. Ini tidak akan menyebabkan sebarang kemudaratan jangka panjang kepada badan anda, tetapi anda mungkin perlu tinggal di hospital sebagai langkah berjaga-jaga sehingga keradioaktifan berkurangan.

Dos sinaran akan dipantau dengan teliti dan anda hanya boleh meninggalkan hospital selepas sinaran jatuh ke tahap selamat. Doktor yang merawat anda mungkin memberikan anda beberapa nasihat keselamatan untuk diikuti selama beberapa hari apabila anda pulang ke rumah.

Jika ada apa-apa tentang rawatan anda yang anda tidak faham, atau jika ada apa-apa yang anda tidak pasti, anda harus meminta ahli doktor yang merawat anda untuk menerangkannya kepada anda dengan lebih terperinci.

Temujanji Susulan

Selepas rawatan radioterapi anda selesai, anda akan mempunyai temu janji dengan pakar onkologi anda untuk menyemak kemajuan anda. Temu janji pertama selalunya antara 4 hingga 6 minggu selepas rawatan selesai.

Anda mungkin memerlukan temu janji susulan selama beberapa tahun, tetapi ia biasanya akan menjadi kurang kerap apabila masa berlalu.

Anda juga boleh menghubungi doktor yang merawat anda jika anda mempunyai sebarang pertanyaan selepas rawatan radioterapi anda selesai.

Kesan Sampingan

Berikutan radioterapi, kemungkinan besar anda akan mengalami beberapa kesan sampingan. Kesan sampingan berlaku kerana radioterapi merosakkan sementara beberapa sel yang sihat, serta memusnahkan sel kanser.

Kesan sampingan bergantung kepada:

1. Bahagian badan anda sedang dirawat.

2. Dos radioterapi.

3. Betapa cepatnya sel yang sihat mampu membaiki kerosakan.

Radioterapi memberi kesan kepada individu yang berbeza dengan cara yang berbeza dan sukar untuk mengetahui dengan tepat bagaimana anda akan bertindak balas terhadap rawatan tersebut. Bagi sesetengah individu, kesan sampingan adalah ringan, manakala yang lain mengalami kesan yang lebih teruk.

Sesetengah kesan sampingan bermula semasa rawatan, manakala yang lain boleh muncul beberapa minggu atau bulan selepas itu.

Kebanyakan kesan sampingan radioterapi hanya bertahan selama beberapa hari atau minggu selepas rawatan selesai. Walau bagaimanapun, sesetengahnya, seperti keletihan atau keguguran rambut, boleh bertahan beberapa bulan.

Sebelum memulakan rawatan, anda harus membincangkan risiko dengan doktor yang merawat anda.

Kesan Sampingan Biasa

Kesan sampingan radioterapi yang paling biasa adalah agak ringan dan hanya berlaku daam jangkamasa pendek.

1. Kulit Sakit

Kulit anda mungkin menjadi merah dan sakit di kawasan yang dirawat beberapa hari atau minggu selepas menjalani radioterapi, atau sehingga beberapa minggu selepas itu.

Kulit sesetengah individu mungkin mengelupas (agak seperti selaran matahari). Ini biasanya sembuh dalam masa beberapa minggu.

Doktor yang merawat anda akan menasihati tentang cara terbaik untuk menjaga kulit anda semasa rawatan. Jika kulit anda menjadi sakit, anda harus cuba untuk tidak mengganggunya lagi. Sebagai contoh:

a. Elakkan bercukur dan menggunakan sabun wangi di kawasan yang terjejas.

b. Lindungi kulit anda daripada angin sejuk dan pakai pelindung matahari berfaktor tinggi (SPF 15 ke atas) untuk melindungi kulit anda daripada matahari.

c. Gunakan pencukur elektrik dan bukannya pencukur basah.

d. Pakai pakaian longgar yang diperbuat daripada gentian asli, dan elakkan kolar, tali leher atau tali bahu yang ketat.

e. Tanya doktor yang merawat anda tentang berenang dalam air berklorin samada boleh atau tidak.

2. Kepenatan

Anda mungkin berasa letih semasa dan selepas radioterapi. Jika anda berasa letih, pastikan anda memberikan diri anda masa untuk berehat, dan tidur sebentar jika perlu.

Keletihan adalah perkara biasa pada penghujung rawatan radioterapi dan boleh berlarutan untuk beberapa lama selepas itu. Doktor yang merawat anda percaya ia adalah disebabkan oleh badan yang sedang dalam proses membaiki kerosakan pada sel yang sihat.

Kekurangan sel darah merah (anemia) juga boleh menyumbang kepada keletihan semasa radioterapi. Oleh itu, ujian darah mungkin diperlukan semasa radioterapi untuk sesetengah kanser, bagi memastikan anda tidak mengalami anemia. Sekiranya anda mengalami anemia, anda mungkin memerlukan pemindahan darah.

3. Rasa Mual

Kebanyakan individu tidak sakit semasa radioterapi. Walau bagaimanapun, sesetengah individu berasa sakit semasa, atau untuk masa yang singkat selepas rawatan mereka. Jika anda mengalami loya, doktor yang merawat anda mungkin boleh memberi ubat untuk membantu mengawalnya.

Radioterapi ke perut anda (kawasan perut) atau kawasan pelvis mungkin membuat anda sakit. Ini boleh bertahan beberapa hari selepas rawatan anda dihentikan. Ubat anti-penyakit boleh diambil untuk membantu ini.

4. Hilang Selera Makan

Gabungan rasa sakit dan letih semasa radioterapi boleh menyebabkan anda hilang selera makan.

Sekiranya anda mengalami kesukaran makan, anda mungkin lebih mudah untuk makan beberapa hidangan kecil sepanjang hari. Anda juga boleh bercakap dengan ahli radioterapi anda, yang mungkin merujuk anda kepada pakar diet (pakar pemakanan).

5. Cirit-birit

Cirit-birit adalah kesan sampingan biasa radioterapi pada perut atau kawasan pelvis. Ia biasanya bermula beberapa hari selepas rawatan bermula dan beransur-ansur menjadi lebih teruk apabila rawatan diteruskan. Ubat tersedia.

Selepas rawatan anda selesai, cirit-birit akan hilang dalam masa beberapa minggu. Anda harus memberitahu doktor yang merawat anda jika gejala anda tidak bertambah baik selepas beberapa minggu, atau jika anda melihat ada darah dalam najis anda.

6. Keguguran Rambut

Keguguran rambut adalah kesan sampingan biasa radioterapi pada kepala atau leher anda. Tidak seperti kemoterapi, radioterapi hanya menyebabkan keguguran rambut di kawasan yang dirawat.

Ramai individu mendapati kehilangan rambut mereka menyedihkan dan sukar untuk diatasi. Bercakap dengan keluarga dan rakan anda tentang perasaan anda, supaya mereka boleh menyokong anda. Doktor yang merawat anda juga mungkin boleh menawarkan nasihat.

Beberapa minggu selepas selesai rawatan, rambut anda sepatutnya mula tumbuh semula. Dalam sesetengah kes, rambut akan tumbuh semula walaupun warna atau tekstur mungkin berbeza daripada sebelumnya.

7. Ketidakselesaan Apabila Menelan

Radioterapi ke dada boleh menyebabkan tiub yang mengalurkan makanan masuk ke dalam perut (esofagus) meradang sementara, di mana boleh menyebabkan ketidakselesaan sementara apabila menelan. Jika perlu, doktor yang merawat anda boleh menetapkan ubat untuk membantu melegakan masalah ini.

Anda harus mengelakkan makan makanan panas atau pedas dan minum minuman keras, beralkohol dan berasid pada masa ini, kerana ia boleh memburukkan lagi keadaan.

8. Kesan Ke Atas Seks & Kesuburan Pada Wanita

Menjalani radioterapi boleh menyebabkan anda kehilangan minat untuk seks buat sementara waktu, terutamanya jika anda mempunyai kesan sampingan lain, seperti keletihan atau loya, atau jika anda bimbang tentang keadaan atau rawatan anda.

Radioterapi ke kawasan faraj boleh menyebabkan faraj anda menjadi sakit dan lebih sempit. Ahli radioterapi anda akan memberitahu anda cara merawatnya menggunakan dilato faraj.

9. Sendi & Otot Kaku

Radioterapi kadangkala boleh menyebabkan otot anda menjadi tegang dan sendi anda menjadi kaku di kawasan yang dirawat. Anda juga mungkin mengalami bengkak yang tidak selesa di kawasan yang terjejas.

Bersenam dengan kerap boleh membantu mengelakkan kekakuan. Jika anda mempunyai sendi dan otot yang kaku, doktor atau ahli radioterapi yang merawat anda mungkin merujuk anda kepada ahli fisioterapi, yang akan mengesyorkan senaman yang sesuai.

Kesan Sampingan Jangka Panjang

Jarang berlaku kesan sampingan jangka panjang yang teruk akibat radioterapi. Doktor yang merawat anda akan membincangkan peluang anda untuk mengalami kesan sampingan sebelum anda bersetuju dengan rawatan.

Beberapa kemungkinan kesan sampingan jangka panjang diterangkan di bawah.

1. Kemandulan & Menopaus Awal Pada Wanita

Pada wanita, radioterapi ke kawasan pelvis mendedahkan ovari kepada radiasi. Dalam wanita pra-menopaus, ini boleh menyebabkan menopaus awal (di mana haid bulanan wanita berhenti) dan ketidaksuburan (ketidakupayaan untuk hamil). Ini selalunya sangat menjengkelkan, terutamanya bagi wanita muda yang ingin mempunyai keluarga.

Sebelum menjalani rawatan, doktor yang merawat anda akan membincangkan semua pilihan dan sokongan yang ada dengan anda. Sebagai contoh, beberapa telur anda mungkin dikeluarkan melalui pembedahan, dibekukan dan disimpan sehingga anda bersedia untuk melahirkan bayi.

Walau bagaimanapun, ini tidak akan dapat dilakukan jika anda perlu menjalani radioterapi dengan segera, dan ia tidak tersedia di semua hospital tempatan.

2. Kemandulan Pada Lelaki

Radioterapi ke kawasan pelvis atau buah zakar boleh menyebabkan ketidaksuburan pada lelaki, yang mungkin bersifat sementara atau kekal.

Jika terdapat risiko anda boleh menjadi mandul selepas radioterapi, doktor yang merawat anda akan membincangkan perkara ini dengan anda sebelum rawatan anda. Anda mungkin boleh menyimpan sperma anda sehingga anda memutuskan untuk mempunyai bayi, walaupun ini tidak selalu tersedia di hospital tempatan.

3. Perubahan Pada Kulit

Perubahan jangka panjang pada kulit boleh berlaku selepas menjalani radioterapi. Sesetengah individu perasan bahawa kulit mereka lebih tebal, warna sedikit gelap dan, kadang-kadang, berlesung pipit (seperti kulit oren). Perubahan ini biasanya bertambah baik dari semasa ke semasa.

4. Inkontinens Usus

Inkontinens usus, kadang-kadang dikenali sebagai inkontinensia najis, adalah kesan sampingan radioterapi yang jarang berlaku kepada pelvis. Ini adalah ketidakupayaan untuk mengawal pergerakan usus anda yang boleh mengakibatkan najis (kotoran) bocor dari rektum anda (saluran belakang).

Inkontinens usus boleh dirawat dengan perubahan diet, ubat-ubatan atau beberapa prosedur pembedahan yang berbeza.

5. Limfoedema

Radioterapi boleh merosakkan rangkaian saluran dan kelenjar badan anda yang membentuk sistem limfa. Salah satu fungsi sistem limfa adalah untuk mengalirkan cecair yang berlebihan dari tisu anda.

Jika sistem limfa rosak, cecair boleh terkumpul dan menyebabkan kesakitan dan bengkak. Ini dikenali sebagai limfoedema.

Limfoedema sering berlaku di lengan atau kaki, walaupun ia juga boleh menjejaskan kawasan lain, seperti dada. Limfoedema lengan kadangkala dilihat pada wanita yang pernah menjalani pembedahan ketiak atau radioterapi untuk kanser payudara.

Adalah mungkin untuk mengelakkan limfoedema berlaku menggunakan teknik penjagaan kulit dan senaman yang sesuai. Jika limfoedema berkembang, ia boleh dikawal dengan rawatan awal di klinik limfoedema khusus.

Kanser Kedua

Radioterapi kadangkala dikaitkan dengan peningkatan sedikit risiko kepada pengembangan jenis kanser tertentu selepas beberapa tahun rawatan selesai dilaksanakan (dipanggil juga “kanser kedua”).